دیفای (DeFi)، مخفف عنوان Decentralized Finance یا امور مالی غیرمتمرکز نیز می باشد. این فناوری از شبکه بلاک چین و ارز دیجیتال برای مدیریت تراکنش‌های خود استفاده می‌کند. هدف اصلی دیفای، مردمی کردن امور مالی و جایگزین شدن آن با موسسات سنتی و متمرکز است. این حوزه قصد دارد طیف وسیعی از خدمات مالی از جمله خدمات بانکی، انواع وام‌ها و حتی قراردادهای تجاری مهم را ارائه دهد.
تامین مالی متمرکز
امروزه ما شاهد آن هستیم که تمامی جنبه‌های بانکداری، از وام‌دهی گرفته تا تجارت به وسیله سیستم‌های متمرکز و نهادهای دولتی اداره می‌شوند. در این سیستم مصرف کنندگان مجبور هستند برای تامین بسیاری از نیازهای خود با انبوهی از واسطه‌های مالی سر و کار داشته باشند.
به عنوان مثال در ایالات متحده آمریکا، نهادهای نظارتی مانند فدرال رزرو و کمیسیون بورس و اوراق بهادار (SEC) قوانینی را برای موسسات متمرکز و کارگزاری‌ها تعیین می‌کنند و کنگره این کشور نیز هر ساله تغییراتی در این قوانین انجام می‌دهد.
در نتیجه چنین رویکردی باعث کاهش دسترسی مستقیم مصرف کنندگان به سرمایه و خدمات مالی می‌شود. در چنین سیستمی هیچگونه راهی برای پس زدن واسطه‌هایی مانند بانک، صرافی‌ها و ارائه دهندگان حواله که درصد زیادی تراکنش مالی و بانکی را به عنوان سود دریافت می‌کنند وجود ندارد. همه کاربران برای اینکه بتوانند خدمات دریافت کنند، باید مسیرهایی را که چنین موسساتی پیش روی آنها قرار داده است را طی کنند.
سیستم غیرمتمرکر دیفای
دیفای قصد دارد سیستم مالی متمرکز را به طور کلی منحل کند و تمامی واسطه‌ها و نهادهایی را که در تراکنش‌های روزمره ما دخالت دارند را از طریق مبادلات همتابه‌همتا به چالش بکشد. در واقع سیستم مالی غیرمتمرکز عناصر کلیدی مانند بانک‌ها، صرافی‌ها و بیمه‌گران که فعالیت‌های وام‌دهی، استقراض و سیستم تبادلات مالی را در دست دارند کنار زده و در دسترس عموم جامعه قرار می‌دهند.
سیستم مالی غیرمتمرکز در بستر بلاک چین اجرا می‌شود. همان تکنولوژیی که اکوسیستم بیت کوین در آن اجرا شده است. بلاک چین به تمامی کاربران اجازه می‌دهد تا یک نسخه از تاریخچه تراکنش‌ها را نگهداری کنند. به این معنی که توسط یک نهاد نظارتی مرکزی، کنترل یا مدیریت نمی‌شود. در این سیستم دیگر خبری از نهادها و مراکز کنترل متمرکز وجود ندارد تا سرعت تراکنش‌ها را محدود کنند. با استفاده از دیفای تمامی پیچیدگی‌های مالی حال حاضر حذف می‌شوند و تبادلات به راحتی انجام می‌گیرند.
بیت کوین و بسیاری از دارایی‌های دیجیتال دیگر نسبت به پرداخت‌های سنتی دیجیتال همانند ویزا و پی‌پال کاملا متمایز هستند. زیرا در شبکه‌ای مانند بیت کوین دیگر واسطه‌ای وجود ندارد و تمامی مراحل تراکنش تنها در دفتر کل توزیع شده ثبت می‌شود و امکان دخالت دیگران در آن وجود ندارد.
برنامه‌های دیفای
بسیاری از برنامه‌های دیفای بر روی بلاک چین اتریوم ساخته می‌شود. اتریوم که در حال حاضر به عنوان دومین پلتفرم ارز دیجیتال جهان شناخته می‌شود، تفاوت بسیار زیادی با شبکه بیت کوین دارد. زیرا در اکوسیستم آن علاوه بر تراکنش‌های ساده، ساخت بسیاری از برنامه‌های غیرمتمرکز براساس قراردادهای هوشمند امکان‌پذیر شده است.
قراردادهای هوشمند، برنامه‌هایی هستند که بر روی بلاک چین و به صورت خودکار اجرا می‌شوند. چنین قراردادهایی به توسعه‌دهندگان امکان می‌دهد، تا از قابلیت‌های موجود در این قراردادها برای ساخت برنامه‌های دلخواه خود استفاده کنند که به آن برنامه‌های غیرمتمرکز یا دپ (DApp) گفته می‌شود.
از آنجایی که در پلتفرم اتریوم، قراردادهای هوشمند اجرا می‌شود، تمامی تراکنش‌ها در صورت داشتن شرایط خاص در نظر گرفته شده، اجرا می‌شوند. این امر انعطاف‌پذیری بسیار بالای پروژه اتریوم را نشان می‌دهد. در طراحی اتریوم از زبان برنامه‌نویسی سالیدیتی (Solidity) استفاده شده است که یک زبان برنامه‌نویسی مناسب برای ایجاد و اجرای قراردادهای هوشمند به شمار می‌رود.
با اجرای قراردادهای هوشمند در هسته مرکزی اتریوم، صد‌ها برنامه مربوط به حوزه دیفای اجرا می‌شوند که در ادامه مطلب به بررسی این برنامه‌ها می‌پردازیم:
صرافی‌های غیرمتمرکز (DEXs)
صرافی‌های غیرمتمرکز هیچ شباهتی به صرافی‌های متمرکز سنتی ندارند و تمامی فعالیت‌های آن در روی بلاک چین، به صورت خودکار و بدون نیاز به هیچ واسطه‌ای صورت می‌گیرد. این نوع صرافی‌ها همتابه‌همتا هستند. صرافی‌های غیرمتمرکز غیر امانی هستند و کاربران خود مسئول نگهداری کلیدهای خصوصی (Privet Keys) محسوب می‌شوند. این نوع برنامه‌های غیرمتمرکز فاقد نهاد مرکزی هستند و تراکنش‌ها براساس قراردادهای هوشمند پیگیری و در بلاک چین ثبت می‌شوند. در این صرافی ها کاربران به صورت داوطلبانه اقدام به لیست نمودن ارزها با پایه بازاری مد نظر خود می کنند و می توانند با فراهم کردن نقدینگی در استخر های نقدینگی به صورت غیر متمرکز حجم بازار صرافی مورد نظر را افزایش داده و مقداری کارمزد در ازای فعالیت خود دریافت نمایند. از پرطرفدار ترین صرافی های غیر متمرکز می توان به یونی سواپ، سوشی سواپ و پن کیک اشاره نمود همچنین به تازگی صرافی های غیر متمرکزی با ارائه خدمات معامله آتی با اهرم نیز ظهور کرده اند که در صدر جدول آنها صرافی های DYDX و GMX قرار دارند.
وام دهی و دریافت وام (کامپاند)
این پلتفرم‌ها از قراردادهای هوشمند برای جایگزینی واسطه‌هایی مانند بانک استفاده می‌کند. کامپاند (Compound)، دپی مبتنی بر بلاک چین است که از طریق آن می‌توانید وام دریافت کنید و یا اینکه دارایی خود را به صورت وام در اختیار دیگر کاربران قرار داده و به کسب سود بپردازید. در صورتی که قصد دریافت وام دارید می‌توانید ارز دیجیتال خود را با استفاده از قرارداد هوشمند به عنوان وثیقه قرار دهید.
قرارداد کامپاند دریافت کنندگان و ارائه دهندگان وام را با یکدیگر جفت می‌کند و نرخ بهره آن براساس عرضه و تقاضا تنظیم می‌شود.
بیت کوین رپد (WBTC)
چنانچه قصد استفاده از دیفای توسط بیت کوین را داشته باشید احتمال زیاد باید بیت کوین خود را به WBTC تبدیل کنید، بیت کوین رپد روشی برای ارسال بیت کوین به شبکه اتریوم است و این رمزارز به طور مستقیم می‌تواند در حوزه دیفای اتریوم مورد استفاده قرار گیرد. WBTC به کاربران اجازه می‌دهد، که از طریق پلتفرم‌های وام‌دهی، از محل بیت کوین وام داده شده کسب سود کنند. این توکن اتریومی به ازای قفل شدن به نسبت 1 به 1 با بیت کوین اایجاد می شود و به شما امکان تبدیل آن به هر ارز دیگری را در بستر ERC20 به سادگی مهیا می کند.
استیبل کوین‌ها و میکردائو (MakerDAO)
استیبل کوین‌ها رمزارزهایی هستند که قیمت آنها وابسته به دلار، یور و یا سایر دارایی‌های بار ارزش است. میکردائو نیز یک پروژه استیبل کوین است و رمزارز آن دای (DAI) نام دارد و ارزش آن معادل یک دلار آمریکا است.
استیبل کوین‌ها نوسان ارزهای دیجیتال سنتی مانند بیت کوین یا اتریوم و بسیاری از ارزهای دیجیتال دیگر را ندارند. هر کاربری می‌تواند استیبل کوین دای خود را در دپ میکر اوسیس ایجاد کند. باید گفت که میکر، پروژهای فراتر از استیبل کوین معمولی است و ادعا دارد که در آینده به بانک مرکزی غیرمتمرکز تبدیل خواهد شد.
ییلد فارمینگ
ییلد فارمینگ به معنای کشت سود است. کاربران در این روش با ذخیره ارزهای دیجیتال پاداش دریافت می‌کنند. معامله‌گرانی که تجربه کاری بالایی دارند و مایل به ریسک هستند، می‌توانند در بستر ییلد فارمینگ توکن‌های مختلف در حوزه دیفای را مورد بررسی قرار داده و آن دسته از کوین‌هایی را که احتمال بازدهی بیشتری دارند را پیدا کنند و با خرید و قفل آن در پلتفرم، به کسب سود بپردازند.
استخراج نقدینگی
برخی از برنامه‌های دیفای با ارائه دادن توکن‌های رایگان به کاربران آنها را به مشارکت و همکاری در پروژهای خود ترغیب می‌کنند.
پروژه‌های پیشرو در حوزه دیفای
چین لینک (Chainlink)
چین لینک یک برنامه غیر متمرکز است که در اجرای آن مجموعه‌ای از قراردادهای هوشمند مشارکت دارند. برای اینکه برنامه عملکرد صحیحی داشته باشد مستلزم دریافت تعدادی ورودی است. این ورودی‌ها از طریق اوراکل‌های بلاک چین، در اختیار چین لینک قرار داده می‌شود.
اوراکل‌ها نیز از تعداد زیادی نودهای غیرمتمرکز ساخته شده‌اند، این نودها، داده‌ها را به صورت برون زنجیره‌ای از منابع خارجی دریافت می‌کنند و به بلاک چین انتقال می‌دهند و بر روی این داده‌ها اجماع صورت می‌گیرد. از این رو داده‌های دریافتی اهمیت بسیار زیادی دارند و باید کاملا دقیق باشند.
داده‌هایی که در مورد آنها اجماع صورت می‌گیرد بسته به نوع کارکرد قرارداد هوشمند، اطلاعات و گزاراشات دقیقی در اختیار کاربران و یا پلتفرم‌های وابسته دیگر قرار می‌دهند و بدین ترتیب خروجی آنها از اعتبار بالایی برخوردار می‌شود. به عنوان مثال در صرافی های غیر متمرکز می توان قیمت ارز ها را توسط میانگین چندین بازار مختلف توسط چین لینک به صورت غیر متمرکزو بدون دستکاری دریافت نمود و بر مبنای آن قیمت گذاری یا فرایند بستن برخی معاملات را نیز به صورت برنامه ریزی شده انجام داد.
پروتکل آوه (Aave)
آوه (Aave) یک پروتکل نقدینگی غیرمتمرکز است و کاربران آن می‌توانند در خدماتی مانند سپرده گذاری و دریافت وام مشارکت داشته باشند. از آنجایی که در این پروتکل متن باز، هیچ نوع حساب بانکی وجود ندارد، تمامی مشارکت کنندگان باید یک کیف پول ارز دیجیتال داشته باشند تا بتوانند وجوه خود را ارسال یا دریافت کنند.
در اکوسیستم آوه، استخرهای نقدینگی وجود دارد و کاربرانی که قصد دارند دارایی خود را به صورت وام واگذار کنند، می‌توانند آن را در استخرهای Aave واریز کنند. کاربرانی نیز که قصد دریافت وام دارند با ارائه وثیقه مقدار وجوه مورد نیاز خود را دریافت می‌نمایند.
پنکیک سوآپ (PancakeSwap)
یک صرافی غیرمتمرکز است که بر روی اکوسیستم اسمارت چین بایننس فعالیت دارد. کارمزد تراکنش‌ها در این پلتفرم نسبت به شبکه اتریوم بسیار پایین است و همین امر باعث ترغیب بسیاری از معامله‌گران به فعالیت در این صرافی شده است. از اصلی‌ترین ویژگی این صرافی می‌توان به قابلیت فارمینگ و استیکینگ در آن اشاره کرد.
راهکار های لایه دوم اتریوم
شبکه آپتیمیزم (OP) و آربیتروم (ARB) یک راهکار لایه دوم برای برطرف کردن مشکلات مقیاس‌پذیری شبکه اتریوم هستند و چون استفاده از اتریوم به عنوان بستر دیفای منجر به کندی این شبکه شد این بلاکچین ها توانایی افزایش توان اتریوم برای میزبانی از تعداد بسیار بیشتر اپلیکیشن غیر متمرکز را فراهم نموده اند. این پلتفرم ها با جمعآوری داده‌ها آنها را فشرده‌سازی می‌کند و آنها را در قالب یک تراکنش به شبکه اتریوم ارسال می‌کند. چنین رویکردی باعث افزایش سرعت تراکنش و کاهش کارمزد به میزان قابل توجهی می‌شود.
شبکه آپتیمیزم و اربیتروم خدمات مختلفی به کاربران خود ارائه می‌دهد. توسعه‌دهندگان بر روی این پلتفرم می‌توانند برنامه‌های خود را ایجاد و توسعه دهند. از دیگر خدمات این پلتفرم می‌توان به بریچ یا پل بلاک چین و مرورگر بلاک چینی اشاره کرد.
شبکه Synthetix
شبکه سینتتیکس در ابتدا با نام هاون (Havven) فعالیت خود را آغاز کرد. هدف اولیه این پلتفرم ساخت استیبل کوینی بود که عملکردی مشابه با دلار آمریکا داشته باشد. اما بعد از اینکه اهداف در نظر گرفته شده این پلتفرم تغییر پیدا کرد نام پروژه به سینتتیکس تغییر یافت.
شبکه سینتتیکس از یک قرارداد هوشمند، همراه با مجموعه‌ای از برنامه‌های حمایتی دیگر، برای حفظ ارزش توکن بومی SNX استفاده می‌کند. این پلتفرم به کاربران کمک می‌کند تا دارایی‌های اساسی خود مانند طلا، سهام و پول فیات را به توکن تبدیل کرده و در نهایت آنها را به صورت دارایی‌های مشتقه و ترکیبی منتشر کنند.
چالش‌های حوزه دیفای
پایه و اساس تمامی فعالیت‌های حوزه دیفای برمبنای قراردادهای هوشمند است و این قراردادها امکان انجام تراکنش‌های مالی خودکار را فراهم می‌کنند. اما آنها در برابر خطاها، اشکالات و برخی از عوامل دیگر بسیار آسیب‌پذیر هستند و ممکن است مهاجمان در چنین سیستم‌هایی رخنه کنند.
وجود هرگونه نقصی در قراردادهای هوشمند سیستم بانکداری دیجیتال در آینده می‌تواند منجر به از دست دادن دارایی کاربران شود. زیرا مهاجمان به راحتی می‌توانند با دستکاری کدها، وجوه را به سرقت ببرند. از این‌رو برخورد منطقی با چالش‌های پیش رو بسیار ضروری است که در ادامه به بررسی آنها می‌پردازیم:
اکسپلویت‌ها و هکها
برنامه‌های DeFi مانند هر نرم‌افزار دیگری در برابر هکها و سو استفاده‌ها آسیب‌پذیر هستند. هکرها می‌توانند از نقص‌های موجود در این برنامه‌ها برای دستکاری تراکنش مالی و یا سرقت دارایی استفاده کنند. اگر چنین دستبردی رقم قابل توجهی باشد می‌تواند یک شرکت را تا معرض نابودی نیز بکشاند.
برای رفع آن نیز می‌توان به طور مرتب کدهای به کار رفته را راستی آزمایی کرد و در صورت بروز هر گونه نقص آن را برطرف نمود. در این ارتباط شرکت‌های امنیتی ثالثی برای رفع چنین خطاهایی وجود دارند که توصیه‌های امنیتی بسیار مفیدی را ارائه می‌دهند.
همچنین برخی برنامه‌های دیفای پاداش‌هایی را برای یافتن باگ‌ها در نظر گرفته‌اند که می‌تواند برای بهبود امنیت و جلوگیری از سوء استفاده‌های احتمالی بسیار مفید واقع شود.
دیفای بدون مقررات
در حال حاضر قوانین منسجمی برای برنامه‌های دیفای در نظر گرفته نشده است و آن را مستعد تقلب و سایر فعالیت‌های مخرب دیگر می‌کند.
البته بسیاری از کشورها در حال تدوین چارچوبی برای شناسایی و مجازات فعالیت‌های مخرب در حوزه دیفای هستند. همچنین در این چارچوب برنامه‌های دیفای ملزم به رعایت استاندارهای امنیتی و انطباق خود با موارد ذکر شده هستند و باید از آنها پیروی کنند.
خطا توسط کاربر
برنامه‌های دیفای برای مدیریت امور مالی به کاربران متکی هستند. در صورتی که اشتباهاتی در آن صورت گیرد مانند ارسال دارایی به آدرش اشتباه، یا استفاده از کلیدهای امنیتی ضعیف، ممکن است باعث از دست رفتن دارایی آنها شود.
برای کاهش خطاهای موجود، بسیاری از پلتفرم‌ها، برنامه‌های مدونی برای آموزش کاربران با هدف درک خطرات موجود در دستور کار خود قرار داده‌اند. چنین امری می‌تواند به استفاده ایمن از برنامه‌های دیفای کمک شایانی کند.
