امروزه ما در حال استفاده از اپلیکیشن های مختلفی هستیم، به عنوان مثال نرم افزار های شبکه اجتماعی، پیام رسان ها و یا فروشگاه اینترنتی که در آن اقدام به خرید لوازم مورد نیازمان میکنیم به نوعی وارد روزمرگی های زندگی مان شده و جدایی از این نرم افزار ها را برای ما غیر ممکن کرده است، متناسب با ساز کاری که در این نرم افزار ها به کار رفته اطلاعات حساس ما در این نرم افزار ها قرار می گیرند و دستیابی به انها برای صاحبان این پلتفرم ها همواره امکان پذیر است، گاهی از این اطلاعات برای فروش و بازاریابی استفاده می شود و گاهی بر اساس رخنه های امنیتی اطلاعات ما در فضایی که از آن بی خبریم منتشر می شود و به طور کلی برای استفاده از این نرم افزار ها راهی به جز اعتماد به توسعه دهنده گان آنها و نهاد های متمرکز بر آنها نیست و اینجاست که دقیقا اهمیت و مفهوم DAPP ها (Decentralized Application) یا همان اپلیکیشن های غیر متمرکز خود را نمایان می کند.
نحوه پیدایش نرم افزار های غیر متمرکز
بنا به ضعف هایی که در نرم افزار های فعلی عنوان شد، نیاز به نسلی از اپلیکیشن ها دیده می شد که پس از ایجاد دیگر وابسته به نهاد توسعه دهنده نباشد و بتواند بدون دستکاری و تغییر نیاز های کاربران را جوابگو باشد که در نهایت با روی کار آمدن اتریوم در سال 2015 در فضای غیر متمرکز بلاکچین که بدون مجوز، عاری از توقف و سانسور کار می کند این بستر محیا گردید، البته امروزه بلاکچین های بسیار زیادی برای رقابت با اتریوم امکانات متفاوتی را برای میزبانی از نرم افزار های غیر متمرکز ارائه می دهند که از محبوب ترین آنها می توان به سولانا، بایننس اسمارت چین، ترون، کاردانو، فنتوم و الگوراند اشاره کرد.
بررسی فنی اپلیکیشن های غیر متمرکز
برای درک صحیح از مکانیزم اپلیکیشن های غیر متمرکز ابتدا باید با ساز کار اپلیکیشن های سنتی آشنایی حداقلی پیدا کنیم که تفاوت این دو را بهتر متوجه شویم.
تمامی نرم افزار های جهان فعلی که می توانند در قالب یک وب سایت، اپ موبایل و یا باجه ارائه خدمات بانکی وجود داشته باشند از دو بخش اصلی تشکیل شده اند:
فرانت اند یا سمت کاربر: این قسمت که برای کاربر قابل نمایش است از مجموعه دکمه، فرم ها تصاویر، متون و … تشکیل شده است که برای تعامل ما با برنامه بوجود آمده اند در این قسمت معمولا از زبان های HTML, CSS و جاوا اسکریپت استفاده می شود.
بک اند یا سمت سرور: برنامه ها دارای قسمت بک اند و سرور هم هستند که وظیفه اصلی آن نگه داری اطلاعات ما در دیتا بیس و اعمال تغییرات در آنرا بر عهده می گیرند به عنوان مثال موجودی حساب بانکی شما یا رمز عبور و نام کاربری اکانت فیسبوکتان در دیتا بیس این سامانه ها ذخیره می گردد که محاسبات آن و دسترسی به این پایگاه های داده توسط توسعه دهنده گان نرم افزار ها باید ایمن گردد و بروز رخنه ای در آنها منجر به تغییر اطلاعات مهم کاربران می گردد. معمولا برای توسعه بک اند از زبان های php, pyton, c# وپایگاه های داده mysql, mongodb,sqlserver استفاده می شود.
حال به ساختار اپلیکیشن های غیر متمرکز بنگرید:
فرانت اند و سمت کاربر: برای توسعه سمت کاربر DAPP ها نیز همانند نرم افزار های عادی از فرایند ها و تکنولوژی های یکسانی استفاده می شود، در اصل این قسمت از برنامه داده ای را از کاربران نگه داری نمی کند و به همین دلیل تفاوتی ندارد.
بک اند و اسمارت کانترکت: در قسمت بک اند، اپلیکیشن های غیر متمرکز به صورت کلی با نرم افزار های معمول تفاوت دارند و متکی به قرار داد های هوشمند و ثبت اطلاعات در بلاکچین ها هستند، برای ایجاد بک اند DAPP ها معمولا از زبان برنامه نویسی سالیدیتی استفاده می شود که زبان مختص ماشین مجازی اتریوم است البته این مورد در بلاکچین های مختلف دارای تفاوت هست مثلا زبان برنامه نویسی سولانا مبتنی بر RUST است. برای نگه داری اطلاعات دیگر سرور و دیتابیسی تحت کنترل نهاد یا توسعه دهنده گان وجود ندارد بلکه بلاکچین میزبان با هزاران نود باید در قالب تراکنش ها این اطلاعات را به صورت رمز نگاری شده در خود نگه دارد و اینگونه تغییر اطلاعات، حذف یا سوء استفاده از آنها برای همه حتی توسعه دهنده گان نرم افزار نیز محدود می شود. ماشین مجازی بلاکچین میزبان نیز وظیفه پردازش محاسبات برنامه را بر عهده می گیرد و غالبا کاربران برای استفاده از این توان پردازشی و ثبت تراکنش هایشان باید مبلغی را به صورت رمز ارز به عنوان کارمزد تراکنش بپردازند.
عمده کاربرد های نرم افزار های غیر متمرکز با مثال
امور مالی غیر متمرکز یا دیفای
امورزه طیف عظیمی از DAPP ها در حال ارائه خدمات در بستر امور مالی غیر متمرکز هستند که از محبوب ترین آنها صرافی های غیر متمرکز یا DEX ها، پلتفرم های وام دهی و استیبل کوین های الگوریتمی هستند.
محبوب ترین DEX ها: یونی سواپ و سوشی سواپ جزو بزرگترین DAPP های فعال هستند که در بستر اتریوم امکان معامله غیر متمرکز توکن های مبتنی بر استاندارد ERC20 را فراهم میکنند در این نوع از صرافی ها برای ترید یا افزودن یک جفت ارز به احراز هویت و موارد مشابه نیازی نیست و همه چیز طی اتصال یک کیف پول توسط خود کاربر صورت می گیرد.
محبوب ترین پلتفرم های وام دهی: پلتفرم AAVE و Compound از معروف ترین DAPP های این مجموعه هستند که به صورت غیر متمرکز با وثیقه گذاری توکن های بر بستر ERC20 امکان وام گیری را میسر کرده و در شرایط لازم به صورت اتوماتیک وثیقه ها را نقد می کنند و تمامی این فرایند ها بدون اخذ مجوز به صورت غیر متمرکز بین کاربران این پلتفرم ها با ضمانت اجرایی انجام می شود.
استیبل کوین های الگوریتمی: استیبل کوین DAI و USDD به صورت غیر متمرکز با وثیقه نمودن سایر رمز ارز ها مثل بیت کوین تتر و ترون ضرب می شوند و برای ثابت نگه داشتن قیمت 1 دلاری در صورت لزوم با سوزاندن استیبل کوین به ازای هر واحد، معادل آنرا با وثیقه های در صندوق پرداخت می کنند.
کالکشن های کلکسیونی و NFT
ایجاد کالکشن ها و مارکت پلیس های NFT در قالب DAPP ها صورت می گیرد که تمامی کاربران و علاقه مندان در آنها می توانند اقدام به ایجاد کالکشن مورد نظر خود نمایند و قیمتی برای آن تعیین کنند و در آن سمت خریداران با پرداخت مبالغ هر اثر آنرا در قالب توکن ان اف تی در کیف پول خود دریافت می کنند و از محبوب ترین آنها می توان به پلتفرم opensea و Blur اشاره کرد.
بازی های بلاکچینی و متاورس
تصور کنید در بازی ویدیویی این قابلیت را داشته باشید تا با جمع آوری ایتم های بازی یا ساخت یک کاراکتر مالکیت واقعی آنرا نیز تحت توکنی غیر مثلی و ثبت شده در بلاکچین داشته باشید و یا با خرید زمین یا ایتم های بازی مالکیت آنها را در این فضا به نام خود زده باشید به نحوی که حتی توسعه دهنده گان بازی نیز نتوانند شما را از بازی خارج و دارایی های شما را برای خود کنند، این کانسپنت منجر به ظهور نسل جدیدی از بازی ها به صورت غیر متمرکز شد و جهان متاورس را بوجود آورد که ازمحبوب ترین آنها می توان به Sand Box و Decentraland اشاره کرد.
شبکه های اجتماعی
احتمالا تا کنون با مشکلاتی از قبیل حذف پست ها یا حساب کاربری تان در یک شبکه اجتماعی متمرکز نظیر اینستاگرام یا فیسبوک مواجه شدید حقیقتا این پلتفرم ها به راحتی می توانند دسترسی کاربران را تغییر دهند یا از اطلاعات انها سوء استفاده کنند که این مشکلات با اپلیکیشن های غیر متمرکز فضای مجازی می تواند برطرف شود البته به دلیل کندی و تراکنش های با هزینه در بلاکچین تا کنون پلتفرم های غیر متمرکز شبکه های اجتماعی نتوانسته اند در حد رقبای سنتی خود موفق باشند اما روز به روز در حال توسعه هستند که در این میان می توان به پلتفرم لایو پیر و استیمیت اشاره نمود.
سازمان های غیر متمرکز خود گردان DAO :
Decentralized autonomous organizations سازمان هایی هستند که تحت نرم افزار های غیر متمرکز فعالیت می کنند، در این سازمان ها معمولا با در اختیار قرار دادن توکن حاکمیتی به افراد حاظر در سازمان، فرایند های رای گیری و ارائه راه کار های آتی و انتخاب آنها به صورت غیر متمرکز توسط اشخاص ذی نفع انجام می شود و احتمال بروز تقلب و سلسه مراتب های سنتی سازمانی حذف می گردد.
بررسی مزایا و معایب DAPP ها:
سورس کد قابل مشاهده به عموم
نرم افزار های غیر متمرکز دارای سورس کد منبع باز هستند یعنی عموم مردم می توانند آنرا بررسی نمایند و در صورت مشاهده هر گونه استفاده غیر مجاز توسعه دهنده از آن، بستر مورد نظر را نا مطمئن قلمداد کنند در صورتی که در سایر نرم افزار ها کد برنامه روی سرور سازمان قرار گرفته و برای هیچ کس قابل نمایش نیست و تنها توسعه دهنده گان پروژه به آن دسترسی دارند.
عدم امکان توقف و دستکاری در برنامه
بدلیل عدم قرار گیری اطلاعات کاربران استفاده کننده، روی یک سرور واحد و متمرکز، و استفاده از یک بلاکچین برای پردازش برنامه، توقف ناپذیری برنامه و ایجاد دستکاری در سورس کد آن برای توسعه دهنده گان میسر نیست.
افزایش امنیت و حفظ حریم خصوصی
بدلیل عدم نیاز به احراز هویت و ورود اطلاعات حساس، هویت شما در DAPP ها تنها توسط یک ادرس روی بلاکچین مشخص می شود بنابراین امنیت بالاتر و حفظ حریم خصوصی شما با ثبت اطلاعات روی بلاکچین به طرز قابل توجهی افزایش می یابد.
سختی توسعه DAPP ها
از معایب نرم افزار های غیر متمرکز، سخت تر بودن فرایند توسعه آنهاست و معمولا متخصصین این حوزه کمتر در دسترس هستند و علاوه بر این دانش فنی ایجاد این گونه نرم افزار ها بسیار بالاست همچنین بنا به ثبت قرار داد های هوشمند در بلاکچین، توسعه آتی انها نیز پس از انتشار همواره با چالش رو به روست.
بروز باگ
در صورتی که نرم افزار منتشر شده دارای باگ و رخنه امنیتی باشد می تواند بسیار خطرناک تر از نرم افزار های موجود عمل کند چرا که معمولا در این نرم افزار ها کاربران دارای توکن یا رمز ارز نیز هستند و می تواند بروز رخنه به از دست دادن تمام دارایی شان یا انتشار داده های خصوصی آنها ختم شود.
کلاهبرداری های متعدد
سورس کد برنامه های غیر متمرکز برای عموم قابل نمایش است اما تعداد زیادی از کاربران امکان مطالعه آن و تشخیص صحت آنرا ندارند از این رو تحت عناوین قرار داد های هوشند و DAPP ها نرم افزار های کلاهبرداری نیز توسعه داده می شود که خلاف آنچه پروژه ادعا می کند عمل کرده و به از دست رفتن دارایی کاربران منجر می شود.
مشکل سرعت و هزینه DAPP ها
بنا به کندی بلاکچین و نیاز به ارسال تراکنش و پرداخت کارمزد برای هر تراکنش، نرم افزار های غیر متمرکز دارای هزینه استفاده و سرعت پایین تری به نسبت رقیبان سنتی خود هستند، تصور کنید در یک شبکه اجتماعی غیر متمرکز برای لایک یک پست یا قرار دادن یک کامنت باید تراکنشی را در بلاکچین ثبت کنید و به عنوان مثال 1 دلار برای این تراکنش پرداخت کنید و زمان نهایی شدن تراکنش شما حدود 2 دقیقه زمان ببرد در صورتی که در شبکه های اجتماعی فعلی این فرایند به صورت لحظه ای و کاملا رایگان صورت می گیرد. البته مشکلات از این قبیل با روی کار آمدن بلاکچین های بسیار سریع تر مانند سولانا و همچنین مکانیزم تراکنش های داخل شبکه ای تا حد قابل قبولی رو به بهبود هستند و با توسعه های آتی احتمالا با چنین مشکلاتی در این نرم افزار ها مواجه نشویم.
